İnsan İçin İnsansız: Loyal Wingman Konsepti
Son yıllarda savaş doktrinleri şüphesiz yapay zeka ve insansız sistemlerle olağanüstü bir hızla şekillenmektedir. İnsan faktörünün eksilerini önemli derecede azaltan veya insanların altında kaldığı riski hafifleten insansız sistemler anlayışı yakın zamanda havacılık literatürüne “Loyal Wingman” konsepti olarak girmiştir.
Jet motorlu olmaları, savaş uçaklarıyla oldukça benzer uçuş performansına sahip olmaları sebebiyle halen tam olarak ortaya çıkmamış insansız savaş uçağı olarak da adlandırılabilen bu İHA sınıfı, düşünülenden daha farklı şekilde işlemektedir. Yapay zekanın en yüksek uygulamalarından biri olarak da ele alınabilecek Loyal Wingman’ler filodaki bir pilot gibi liderle beraber savaşabilmektedir.
Saatlerce havada kalabilen, saldırı ve keşif yapabilen ve ağır sikletin en yaygın bilinen ailesi olan Silahlı İnsansız Hava Araçlarından farklı olarak bir savaş uçağıyla benzer uçuş performansı ve menzile sahip olsa da aynı derecede bağımsız olmayan, basit tabirle “bir çobana ihtiyaç duyan” Loyal Wingman tipi İHA’ların amacı başta savaş uçağı olmak üzere kritik hava unsurlarını kol uçuşunda desteklemek ve korumaktır.
Bu amacı daha da açmak gerekirse, bir savaş uçağının mühimmat kapasitesi birkaç tona erişse de halen sınırlıdır, ayrıca farklı görevler için donatım yapıldığında uçağın hedef tipi başına ateş gücü oldukça azalmaktadır. Savaş uçağı için gereken ek yükü (Örneğin bombardıman yapılacak bir görevde havadan gelen tehditlere karşı hava-hava füzesi gerektiği zaman) taşıyabilen bu araçlar, “ana uçağın” komutuyla beraber o uçağın bir parçasıymış gibi atış yapabilmektedir. Böylece 1-2 pilot ve eşlik eden Loyal Wingman’ler ile 3-4 insanlı savaş uçağının yarattığı etki yaratılabilmektedir.
Kendine ait sensörler de taşıyabilen Loyal Wingman’ler farklı sensör seçenekleriyle pilotların harici gözleri ve kulakları olarak da işlev görebilmektedir. Karıştırma gibi durumlara karşı bir nevi yedek de olabilecek bu işlev, her şeyin birbirine bağlandığı (“kill chain” olarak da anılmaktadır) yeni muharebe anlayışının en taze örneklerinden biri olarak sayılabilir.
Bilindiği üzere bir pilot yetiştirmek –özellikle bir savaş uçağı pilotu- son derece maliyetli ve zaman açısından son zahmetli bir süreçtir. Bu süreç; aviyonik, sensör ve mühimmatların daha sofistike hale geldiği günümüzde uçağı uçurmaktan öteye gitmiştir. Bu sebeple bir uçağın yerine yenisi daha rahat alınabilse de kaybedilen bir pilotun yerine yenisinin yetiştirilmesi yıllar sürmektedir. Loyal Wingman’ler insansız olmalarından ve bir savaş uçağına göre çok daha ucuz olmaları itibariyle pilotun yerine daha kolay gözden çıkarılabilmektedir.
Günümüzde halen geliştirme aşamasında olan Loyal Wingman konsepti üzerinde çalışan ve elle tutulur bir mesafe kat etmiş ülkelerin sayısı oldukça azdır. Bu ülkelerin arasında ise ABD, Avustralya ve Rusya bulunmaktadır. Kavramsal tasarım olarak çalışmalarına devam eden ülkeler ise İngiltere, Fransa-Almanya, Japonya ve Çin olarak sıralanabilir.
Uzun bir süredir jet motorlu silahlı insansız hava araçları üzerinde çalışan ABD, bu alanda önemli bir kabiliyet kazanımı olan uçak gemisi konuşlu X-47B UCLASS’tan sonra otonom jet motorlu İHA tasarımlarıyla bilinen Kratos Defense ile konseptin idealine en yakın örneklerden biri olan XQ-58A Valkyrie ile asıl çıkışını yapmıştır. Fırlatma roketiyle atılan Valkyrie, kompakt ve düşük radar izine sahip tasarımıyla da öne çıkıyor.
Aynı zamanda ABD Hava Kuvvetleri Araştırma Laborotuvarı (AFRL) tarafından daha geniş kapsamlı bir proje olan Skyborg programı yürütülmektedir. Programın ABD Hava Kuvvetleri’ne ucuz, harcanabilir ve yüksek otonomiye sahip bir destekleyici İHA sağlamanın yanında muharip hava araçları için de birikimle altyapı sağlaması hedefleniyor. Program kapsamında 2021’de Skyborg için geliştirilen çeşitli yapay zeka yazılımları Kratos Defense UTAP-22 Jet Motorlu İnsansız Hava Aracı ve General Atomics Avenger Jet Motorlu Silahlı İnsansız Hava Aracı üzerinde test edildi.
Loyal Wingman’in isim babası olarak da bilinen Avustralya ise Boeing Australia’nın geliştirdiği MQ-28A için verdiği ilk isim olan Loyal Wingman ile literatüre yeni bir kavram kazandırmıştır. Yapısal olarak bir 5. nesil savaş uçağını andıran, 2021’de ilk uçuşunu yapan MQ-28A’nın Avustralya ve müttefik ülkeler tarafından kullanılması öngörülüyor. Maliyet konusunda ise MQ-28A’nın 10 milyon doların altında bir fiyat etiketine sahip olacağı değerlendirilmekte.
Rusya ise büyük oranda Sovyetler Birliği yıllarından kalan birikimden istifade ederek MiG Skat ve Sukhoi S-70 Okhotnik olmak üzere 2 proje üzerinde çalışmıştır. Herhangi bir çalışır prototip yapılamadan iptal edilen Skat’ı 2019’da ilk uçuşunu yapan, daha sonra Rusya’nın 5. Nesil savaş uçağı Su-57 ile kol uçuşu yapan S-70 Okhotnik takip etmiştir. Oldukça ağır bir tasarım olan ve Su-27 savaş uçağının motorunu kullanan Okhitnik, herhangi bir dikey eksenli aksama sahip olmadığından ve son derece düz bir yapıda olduğundan düşük radar izine sahiptir. İlerleyen zamanlarda son derece ağır olan Okhotnik’e bir alternatif olarak Rusya, XQ-58A’ya anlayış olarak daha yakın olan “Grom” tasarımını ortaya çıkardı.
Türkiye ise ucuz, kompakt ve harcanabilir bir sistemden ziyade Loyal Wingman konseptine kıyasla daha muharip, bağımsız görev icra edebilecek, 2022’nin Mart ayında gövde imalatı büyük oranda tamamlanan ve 2023’te ilk uçuşunu yapacak Bayraktar MİUS üzerine bahislerini yatırmıştır. Donanım (Radar, Elektro-Optik, geniş silah istasyonları…) ve tasarımının sağladığı agresif manevra kabiliyetiyle bir mini savaş uçağını andıran MİUS, birçok hedefi aynı anda barındırmasından dolayı kabiliyet kadar risk de barındırıyor. Bu kadar riskin altına girilmesinin önemli sebeplerinden biri ise Türkiye’nin MMU’ya giden yolda F-35 programından çıkarılmasını takiben daha hızlı erişilebilecek, 5. Nesil niteliklere kısmi de olsa sahip olacak bir platform arayışında olmasıdır. İlerleyen dönemde Türkiye’nin modern muharip uçak ihtiyacını karşıladıktan sonra Loyal Wingman konseptine daha yakın platformlara da kaynak ayırması mümkündür.
Tam olgunluğa erişmiş insansız savaş uçaklarına giden yolda ortaya çıkan bir ara çözüm olan Loyal Wingman konsepti zamanla apayrı bir ekole evrilmiştir. 1 savaş uçağı maliyetine 2 ila 3 katı etkiyi yaratma imkanı tanıyan ve insan kaybetme riskini de önemli derecede azaltacak bu konsept, kullanacak kuvvet için bir güç ve sürdürülebilirlik çarpanı olarak yer alacaktır. Bu avantajları bilen, havacılıkta belli bir seviyeye gelmiş ülkeler de ardarda kendi Loyal Wingman projelerini başlatmıştır.